Харин монголчууд асуудлыг газар дээр нь орхих замаар шийдэж ирсэн. Хэрэлдсэн хүнтэйгээ учраа ололцохын оронд салж нүүдэг. Өөрийн эрх ашиг ба нийтийн сонирхлын зохистой харилцааг тодорхойлох туршлага сууж ирсэнгүй. Япончууд “чамгүйгээр болохгүй”, монголчууд “чамгүйгээр болно” гэж ирсэн амьдрал юм.

Жуулчдын дунд МЕТ хэмээн эхний гурван үсгээрээ алдаршсан Метрополитен музейг “Дэлхийн галерей” гэж тодорхойлдог. Гурван сая гаруй үзмэртэй Метрополитен музейг жилд 6 сая жуулчин зорьж үздэг. Хүн бүрт нээлттэй, ямар нэгэн хураамжгүй нэвтрэх боломжтой учраас түм түжигнэсэн газар болон хувирчээ.

Эдүгээ дэлхий дээр 200 гаруй улсад 8 тэрбум хүн амьдардаг. 85% нь ямар нэгэн шашин шүтдэг. Христийн шашныг 2.4 тэрбум хүн, Исламын шашныг 2 тэрбум, Хиндү шашныг 1.2 сая хүн, Бурханы шашныг 600 сая хүн шүтдэг гэжээ. Жилээс жилд хиндү болон буддын шашны шүтэгчид цөөрсөөр байгаа ч сүм хийдүүд нь Азийн орнуудын аялал жуулчлалд голлох байр суурьтай хэвээр байна.

Уурын болон цахилгаан эрчим хүч хэмээх хоёр ололт нь мэдлэг бүтээх, дамжуулах боломжийг эрс нэмэгдүүлсэн. 1500 оноос хойш 450 жилийн дараа компьютерийн эрин ирэх хүртэл хүн төрөлхтөний мэдлэг дамжуулах арга ухаанд зарчмын өөрчлөлт гараагүй юм. Мэдлэгийн сан хөмрөгийг хадгалах сан нь хүний ой санамж, ном зохиол, боловсролын тогтолцоо, үйлдвэрлэлийн технологи зэрэг л байсан.

Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 7.85 хувийг ой эзэлдэг. Энэ нь нийт нутгийн хэмжээнд авч үзэхэд бага юм шиг боловч зарим улсын газар нутгаас хэд дахин том талбайтай. Гэвч ойн ихэнх хувь нь маш эмзэг буюу түймэр, хортон шавжинд өртөмтгий байдаг. Тийм учраас сүүлийн жилүүдэд ойгоор бүрхэгдсэн талбайн хэмжээ нэлээд хумигдах болсон нь судалгаагаар тогтоогдсон. Байгаль хамгаална гэдэг нь зүй зохистой ашиглахын нэр.

Энэтхэг ба хятадууд “шилажит”, оросууд “мумия”, төвдүүд “уулын бал”, “хадны нулимс” гэдэг бол монголчууд “хадны хайлмал”, “барагшун” хэмээнэ. БАРАГШУН нь төвд үг бөгөөд “хадны шингэн” гэдэг утгатай. Олон зуун мянган жилийн явцад өндөр уулын хаданд үүссэн эрдэсийн нийлэмж бөгөөд өндөр эгц хаданд хайлмагтан “давирхайлаг” болж хувирдаг, хар хүрэн өнгөтэй, тослог, өөрийн гэсэн үнэртэй ажээ.